Heb je weleens een reactie gegeven waar je later spijt van had? Een impulsieve uitbarsting, een scherpe opmerking of juist het inslikken van wat je eigenlijk had willen zeggen? Dit komt vaak voort uit een primaire emotie die je op dat moment overneemt. Gelukkig kun je leren om bewuster te reageren, in plaats van automatisch te handelen. In deze blog ontdek je hoe het met jouw relativeringsvermogen is gesteld en hoe je dit kan vergroten, zodat je met meer rust en zelfbewustzijn kunt reageren.
Wat is relativeren?
Relativeren is je ervaring toetsen aan de werkelijkheid. Dit doe je door de situatie als volgt te analyseren:
- Wat is de situatie? Is het waar, wat is het bewijs daarvan?
- Wat gebeurde er feitelijk?
- Wat dacht je, voelde je en hoe reageerde je?
- Wat had je willen denken en voelen, hoe had je willen reageren? Waarom?
Deze vragen kan je in je hoofd doorlopen, maar je kan ze ook opschrijven als je dat fijner vindt.
Vaak is het in het moment dat een situatie zich voordoet lastig om deze analyse uit te voeren. Dan is het prettiger om het achteraf te doen.
Wat je wel ín het moment kan doen is niet direct reageren. Dit doe je door in je hoofd tot 10 te tellen wanneer je de emotie ineens voelt opkomen, of 3 keer rustig en bewust ademhalen naar je buik. Dit zorg je ervoor dat je de primaire reactie die je zou willen geven, uitstelt. Dat je lichaam even tot rust kan komen en je geest helderder wordt. Vanuit een kalmer lichaam en rustigere geest kan je vervolgens alsnog reageren op de situatie.
Relativeringsvermogen heeft niets te maken met het wegstoppen van je emoties. Het is het vermogen om de emotie die je ervaart toe te laten en er even bij stil staan door tot 10 te tellen of 3 keer bewust adem te halen. Doordat je de tijd neemt om erbij stil te staan, erken je je gevoel (“Wat voel ik nu?”). Om je daarna af te vragen waar dat gevoel vandaan komt. In de basis komt het altijd neer op een verlangen of een angst. Je hoeft dat verlangen of die angst niet altijd te weten of te begrijpen, om alsnog te reageren op de situatie.
Relativeringsvermogen: oefening baart kunst
Wanneer je al jaren vanuit je primaire emotie reageert op situaties die zich voordoen, dan is het logisch dat je dit niet van de één op de andere dag kan veranderen. Gun jezelf de tijd om je relativeringsvermogen te vergroten. Dit doe je door niet vanuit die primaire emotie te reageren, maar even afstand te nemen van de situatie.
Vergeef jezelf voor de keren dat je een primaire reactie gaf, die achteraf wellicht wat overdreven en onnodig blijkt te zijn. Door alles wat je hebt meegemaakt, reageer je zoals je dat doet; De situaties waarin jij emotioneel geraakt wordt, doet jouw brein denken aan iets dat vroeger is voorgevallen. – Dat kan iets groots zijn, maar ook iets ogenschijnlijk kleins. – Je brein denkt dat dezelfde situatie zich voordoet en wil je behoeden voor hoe jou dat toen heeft laten voelen. Daardoor ontstaat die primaire reactie.
Gun jezelf de tijd om je relativeringsvermogen te vergroten. Besef dat je niet meer de persoon bent van toen en dat de situatie zich daardoor niet volledig op die manier zal herhalen. Kies ervoor om te reageren vanuit de persoon die je nu bent. Je kan anders reageren in vergelijkbare situaties, waardoor je de situatie ook anders gaat ervaren.
Zo voorkom je dat je gaat piekeren
Wanneer je in een situatie niet hebt gereageerd zoals je zou willen, doordat je die primaire reactie direct hebt gegeven, dan kan dat door je hoofd blijven spoken. In gedachten haal je de situatie terug die is voorgevallen en ook de reactie die je hebt gegeven. Misschien heb je spijt van iets dat je gezegd hebt. Heb je spijt van de woordenwisseling die daarop volgde. Misschien vind je de toon waarmee je reageerde achteraf gezien onterecht. Of schaam je je voor je uitbarsting.
Wat je primaire reactie ook is geweest en hoe de situatie daarna ook verliep: het is gebeurd. Je kan er niets meer aan veranderen. Wat je wel kan doen is de situatie analyseren, zodat je ervan kan leren.
En zit je wél in je hoofd? Dan kan je bewust je gedachtestroom onderbreken, zodat het piekeren of overdenken van de situatie stopt. Denk niet aan hoe het niet is gegaan of aan hoe je graag had gewild dat het was verlopen. Wat doe je dan wel?
Zeg tegen jezelf: “Nu weet ik het wel gedachten. Ik heb [dit] ervan geleerd en neem me voor om de volgende keer [zo] te reageren.” Herhaal dit op het moment dat je gedachten weer terug gaan naar hoe de situatie volgens jou had moeten gaan. Ook dit draagt bij aan het vergroten van jouw relativeringsvermogen.
Behoed jezelf voor een primaire reactie, zodat relativeren niet nodig is achteraf
Om te voorkomen dat je direct overgaat tot primaire reactie, kan je jezelf voornemen om van tijd tot tijd in te checken bij je gevoel. Hierdoor wordt je je bewust van je huidige staat van zijn.
Als je bijvoorbeeld overprikkeld of moe bent van een lange dag met allerlei verplichtingen en verantwoordelijkheden, dan is het lastiger om niet vanuit een primaire reactie te reageren. Simpelweg omdat je hoger in je emotie zit en/of lager in je energie zit.
Wanneer jij je bewust van bent van je emotionele gesteldheid en energieniveau (bijvoorbeeld: “Ik voel me overprikkeld” of “Ik ben moe”), wordt het eenvoudiger om een primaire reactie in een situatie die jou emotioneel raakt, uit te stellen.
Een situatie die jou emotioneel raakt, kan je vooraf al voorkomen door aan je omgeving kenbaar te maken hoe jij je voelt. Dit kan zo kort en eenvoudig zijn als: “Ik voel me overprikkeld. Het zou mij helpen als je niet teveel vragen stelt.” of “Ik heb een lange dag gehad en ik ben moe. Ik zou het fijn vinden als je mij kan helpen met X.”
Relativeren is een vaardigheid die je kunt ontwikkelen, net als een spier die sterker wordt door training. Door jezelf de juiste vragen te stellen, je reacties uit te stellen en bewust in te checken bij je gevoel, kun je voorkomen dat emoties de overhand nemen. En onthoud: elke keer dat het even niet lukt, is een nieuwe kans om ervan te leren. Hoe bewuster je wordt van je eigen patronen, hoe meer regie je krijgt over je reacties – en uiteindelijk over je leven.
